Enerji güvenliği için çeşitlilik şart, ancak kritik minerallerde tersine bir gidiş var
Uluslararası Enerji Ajansı (IEA), yayımladığı “Küresel Kritik Mineraller Görünümü 2025” raporunda enerji güvenliğinin temel taşlarından biri olan tedarik çeşitliliğinin kritik mineraller alanında yeterince sağlanamadığını ve bu durumun küresel enerji dönüşümünü tehdit ettiğini vurguladı.
IEA’nın raporuna göre, enerji sektöründe stratejik öneme sahip 20 kritik mineralin 19’unda Çin, rafinaj kapasitesi açısından lider konumda bulunuyor ve bu alandaki pazar payı ortalama yüzde 70 seviyesinde. Bu durum, tedarik zincirlerinin aşırı derecede birkaç ülkeye bağımlı hale gelmesine neden oluyor.
Raporda özellikle bakır piyasasına dikkat çekiliyor. Elektrik şebekeleri ve yenilenebilir enerji altyapıları için hayati öneme sahip olan bakırda, mevcut projelerle talebin karşılanamayacağı ve 2035 yılına kadar yüzde 30’luk bir arz açığı oluşabileceği öngörülüyor. Bu durum, enerji dönüşümünü yavaşlatabilir ve maliyetleri artırabilir.
IEA, kritik minerallerin yüzde 55’inin şu anda bir tür ihracat kontrolüne tabi olduğunu belirtiyor. Özellikle Çin’in son dönemde uygulamaya koyduğu ihracat kısıtlamaları, tedarik zincirlerinde ciddi aksamalar yaratabilir. Bu tür kısıtlamalar, sadece ham ve rafine ürünlerle sınırlı kalmayıp, işleme teknolojilerini de kapsayacak şekilde genişliyor.
Kritik minerallere yönelik yatırımların artan talebe rağmen yavaşladığı görülüyor. 2024 yılında bu alandaki yatırım artışı sadece yüzde 5 seviyesinde kaldı. Ayrıca, tedarik zincirlerinin çeşitlendirilmesine yönelik ilerlemenin de yavaş olduğu belirtiliyor. Bu durum, arz güvenliği açısından ciddi riskler oluşturuyor.
IEA Başkanı Fatih Birol, raporla ilgili değerlendirmesinde, “İyi tedarik edilen bir piyasada bile, aşırı hava olayları, teknik arızalar ya da ticaret engelleri gibi nedenlerle kritik mineral tedarik zincirleri ciddi şekilde sarsılabilir. Böyle bir arz şokunun etkisi büyük olur, tüketiciler için fiyatların artmasına ve sanayide rekabetçiliğin zayıflamasına yol açabilir.” ifadelerini kullandı.
IEA, enerji güvenliğini sağlamak ve yeşil dönüşümü desteklemek için kritik minerallerin tedarik zincirlerinde çeşitliliğin artırılması gerektiğini vurguluyor. Bu kapsamda, yeni yatırımların teşvik edilmesi, alternatif tedarik kaynaklarının geliştirilmesi ve uluslararası işbirliklerinin güçlendirilmesi öneriliyor.